Σε όλους μας έχει τύχει να δούμε μια ταινία που δεν καταλάβαμε το νόημα της, έναν ζωγραφικό πίνακα με θέμα από το οποίο δεν μπορούμε να βγάλουμε κάποιο νόημα κλπ. Όταν μάλιστα δηλώνουμε την αδυναμία μας αυτή να βγάλουμε νόημα από ένα καλλιτεχνικό προΪον τότε κάποιοι που οικειοποιούνται την κουλτούρα εύκολα προβαίνουν στην δήλωση "ε τι γνωρίζεις εσύ από τέχνη για να καταλάβεις"
Όμως τελικά τι είναι τέχνη? Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα αλλά έτσι κι αλλιώς στο blog αυτό απλά εκφράζουμε τη γνώμη μας.Θα προσπαθήσουμε όμως να προσεγγίσουμε το θέμα όσο μπορούμε! Ένα σίγουρο πράγμα που μπορούμε να πούμε είναι ότι αντικειμενικά η τέχνη είναι συνυφασμένη με τη δημιουργικότητα . Δηλαδή κάποιος άνθρωπος δημιουργεί κάτι και μετά κρίνεται ότι το δημιούργημα του έχει καλλιτεχνική αξία και μπορεί να θεωρηθεί έργο τέχνης.
Για να γίνει αυτή η δημιουργία χρειάζεται κάποια τεχνική π.χ. ζωγραφική ή γλυπτική. Η τεχνική είναι κάτι που ουσιαστικά μπορεί να γίνει κατανοητό από τον καθένα και να μάθει να το χειρίζεται εύκολα αν κάποιος του το διδάξει. Για αυτό το λόγο και τα αντίγραφα έργων τέχνης δεν έχουν την αξία που έχουν τα πρωτότυπα, παρόλο που έχουν γίνει με την ίδια τεχνική αν και συνήθως είναι και ακριβώς ίδια. Επομένως ένα από τα βασικά στοιχεία της τέχνης είναι η πρωτοτυπία στη δημιουργία.
Από την εμπειρία μας γνωρίζουμε ότι χιλιάδες πρωτότυπα στο σχεδιασμό αλλά και στη χρήση αντικείμενα δεν θεωρείται ότι έχουν καλλιτεχνική αξία. Π.χ. ένα εργαλείο κουζίνας που κόβει τη ζύμη σε σχήμα αστεριού δεν θεωρείται καλλιτέχνημα ακόμα και αν ήταν το πρώτο του είδους του. Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα μοντέλα αυτοκινήτων που κυκλοφορούν κάθε χρόνο με νέο σχεδιασμό--κανείς δεν θεωρεί ότι ένα μοντέλο αυτοκινήτου έχει καλλιτεχνική αξία. (ένα αυτοκίνητο κοστολογείται με βάση το κόστος των υλικών του και όχι με βάση την εργασία που απαιτείται ή την απροσδιόριστη "καλλιτεχνική" του αξία. Αντίθετα ένας πίνακας ζωγραφικής σίγουρα δεν κοστολογείται με βάση τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του αλλά ούτε και με το κόστος εργασίας -ο ζωγράφος δεν πληρώνεται με βάση το μεροκάματο ελαιοχρωματιστή (!!!) αν και αν αφαιρέσουμε τον παράγοντα "τέχνη" η δουλειά που κάνουν πρακτικά είναι ίδια απλά χρησιμοποιούν διαφορετικά πινέλα!
Είναι επίσης αυτονόητο ότι η τέχνη συνδυάζεται άμεσα και με την κοινωνία. Κανείς δεν μπορεί να θεωρηθεί καλλιτέχνης από μόνος του. Πάντοτε οι υπόλοιποι άνθρωποι τον αναγνωρίζουν ως καλλιτέχνη.Ο καλλιτέχνης πρέπει λοιπόν να συνδέεται με την κοινωνία. Το ότι η κοινωνία αναγνωρίζει κάποιον ως καλλιτέχνη σημαίνει ότι επηρεάζεται από τα δημιουργήματα του συγκεκριμένου.Πώς όμως μπορούμε να ορίσουμε το πως επηρεάζεται η κοινωνία από κάτι ώστε να το θεωρήσει τέχνη;
Ένας παράγοντας που κατά τη γνώμη μου είναι καθοριστικός στο να θεωρηθεί ένα δημιούργημα τέχνη, είναι τα συναισθήματα/μηνύματα που περνάει στον παρατηρητή του.Έτσι μπορεί να νιώσουμε θαυμασμό, μεγαλείο, ευφορία κ.α. κοιτώντας ένα αντικείμενο. Το γεγονός ότι αυτό μας δημιουργεί έντονα συναισθήματα ενώ κάποια άλλα όχι είναι που του δίνει τη λεγόμενη "καλλιτεχνική αξία". Καλλιτεχνικά θεωρούνται αντικείμενα που μας δημιουργούν παρόμοια συναισθήματα ειδικά όταν κάποια ομοειδή τους δεν το κάνουν. Για παράδειγμα ένα σκαλιστό χειροποίητο μεταλλικό ποτήρι σίγουρα μας προξενεί περισσότερο ενδιαφέρον από ένα γυάλινο που δημιουργήθηκε με μαζική παραγωγή. Η μοναδικότητα του ποτηριού αυτού , η προσπάθεια του καλλιτέχνη να το φτιάξει μας δημιουργεί υποσυνείδητα τη διάθεση να τον μιμηθούμε ή την ευχή να μπορούσαμε να κάνουμε κι εμείς κάτι παρόμοιο-αυτά είναι θετικά συναισθήματα, που μετατρέπουν το ποτήρι από καθημερινό χρηστικό αντικείμενο σε καλλιτεχνικό δημιούργημα!
Η ικανότητα αυτή δημιουργίας θετικών συναισθημάτων, η έμπνευση, ή αλλιώς η διαπαιδαγώγηση της προσωπικότητας του ανθρώπου με την προβολή ιδανικών, θετικών συναισθημάτων και ιδεών αποτελούν και τον λόγο για τον οποίο λέμε ότι η τέχνη προσφέρει στην κοινωνία και είναι απαραίτητη για τον άνθρωπο.Μέσω της τέχνης τέτοια μηνύματα μπορούν να διαδοθούν εύκολα αφού στις περισσότερες μορφές τέχνης δεν υπάρχουν γλωσσικοί περιορισμοί που θα έκαναν κάποιο νοήμα μη εύκολα αντιληπτό από μερίδες ατόμων και χρειάζεται να βασιζόμαστε μονάχα στις αισθήσεις μας ώστε να τα αντιληφθούμε. Εξυπακούεται ότι για να είναι ωφέλιμη η τέχνη πρέπει να προβάλλει θετικά συναισθήματα/ιδέες. Διαφορετικά μια κακοδιατηρημένη πολυκατοικία που μας προκαλεί αδιαφορία ή αποστροφή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί τέχνη. Πρόκειται δηλαδή για κατάχρηση του όρου τέχνη και ανούσια γενίκευση του η οποία αν μη τι άλλο είναι περιττό να αναφέρεται. Τέχνη που δεν εξυπηρετεί το σκοπό της που είναι η προσφορά στην κοινωνία είναι ανούσια και ουσιαστικά μπορεί να θεωρηθεί ως το δημιουργικό καπρίτσιο του καθενός, το οποίο μπορεί να κάνει μεν τον δημιουργό του να αισθάνεται καλά αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι και τέχνη. (με την ίδια λογική οποιαδήποτε καθημερινή εργασία που μας ικανοποιεί θα μπορούσε να θεωρηθεί τέχνη)
Σημαντική προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί κάτι τέχνη είναι ότι τα θετικά συναισθήματα που δημιουργεί πρέπει να συνδέονται ή να αποτελούν αποτέλεσμα μιας συνειδητής διεργασίας σκέψης την οποία ενεργοποιεί η θέα της τέχνης στον άνθρωπο. Για παράδειγμα το σκαλιστό ποτήρι που αναφέραμε πριν μας κάνει να σκεφτούμε ότι είναι μοναδικό επειδή ξέρουμε ότι είναι χειροποίητο (αντιλαμβανόμαστε τις ατέλειες και τις ασυμμετρίες που το κάνουν μοναδικό) μας κάνει να σκεφτούμε τον κόπο και την προσπάθεια του δημιουργού του. Δεν θεωρείται καλλιτέχνημα κάτι που απλά ενεργοποιεί κάποια ένστικτα μας π.χ. μπορεί να τρώμε μια μπριζόλα και να αισθανόμαστε ωραία όμως αυτό συμβαίνει γιατί απλά πεινάμε και όχι επειδή μια μπριζόλα είναι ένα έργο τέχνης, Μια ταινία μας συγκινεί με το θέμα της και μας κάνει να κλαίμε και είναι αλλά το ίδιο θα συνέβαινε κι αν καθαρίζαμε κρεμμύδια. Η διαφορά έγκειται ότι στην πρώτη περίπτωση η συγκίνηση προήλθε κατόπιν σκέψης σχετικά με το ερέθισμα που δεχτήκαμε ενώ στη δεύτερη ήταν απλά ένα ακούσιο αντανακλαστικό!
Από εκεί και πέρα έρχεται το ζήτημα της μέτρησης της καλλιτεχνικής αξίας ενός έργου. Σίγουρα το ζήτημα αυτό είναι πιο υποκειμενικό.Προσωπικά πιστεύω πως σημαντικό ρόλο παίζει η αξία του μηνύματος που εκφράζεται μέσω του έργου τέχνης, το πόσο εύκολα γίνεται αυτό αντιληπτό από το κοινό αλλά ταυτόχρονα και η διακριτικότητα με την οποία καταφέρνει να μας το περάσει ο καλλιτέχνης- γιατί αν το περνάει πολύ απλά.και ξεκάθαρα αποτελεί απλά νουθεσία (αναιρείται η διεργασία της σκέψης που είπαμε πως είναι απαραίτητο να προηγηθεί) και όχι τέχνη.Αν πάλι το περνάει τόσο δύσκολα που δε γίνεται αντιληπτό στους περισσότερους τότε έχει χάσει το σκοπό του σαν τέχνη ( εκτός και αν ο καλλιτέχνης δηλώνει ότι απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό με δεδομένες νοητικές ικανότητες τις οποίες όμως θα πρέπει να περιγράψει λεπτομερώς πριν καλέσει τον κόσμο να δει το έργο του -Βέβαια και πάλι σαν τέχνη πάλι χάνει την σημασία της ,γιατί η τέχνη πρέπει να προσπαθεί να απευθύνεται σε όλη την κοινωνία και όχι μόνο σε συγκεκριμένες μερίδες της, αφού όπως είπαμε βασικός λόγος ύπαρξης της τέχνης είναι να βελτιώσει την κοινωνία) Ο συνδυασμός των 3 αυτών παραγόντων και η σωστή κατανομή τους στο τελικό αποτέλεσμα αποτελεί την συνταγή της πετυχημένης τέχνης.
Σίγουρα υπάρχουν πολλές επιμέρους παράμετροι σε όλα αυτά όμως ειδικότερα πρέπει να επισημάνουμε ότι η τέχνη λόγω της άμεσης σύνδεσης της με την κοινωνία πρέπει να προσπαθεί να έχει όσο το δυνατό πιο καθολικό χαρακτήρα. Η τέχνη δεν είναι για τους λίγους και τους εκλεκτούς όπως ισχυρίζονται διάφοροι που καυχώνται ότι μόνο αυτοί μπορούν να την καταλάβουν. Τα μεγάλα καλλιτεχνικά έργα ακόμα κι αν δεν μπορούν να γίνουν απόλυτα κατανοητά από όλους σίγουρα καταφέρνουν να δημιουργήσουν στους θεατές τους μια εκτίμηση.
