Σάτιρα και κοροϊδία

http://agiostherapon.blogspot.gr/2012/09/h-27-facebook.html

       Τα γεγονότα που περιγράφονται στο παραπάνω link  είναι λίγο πολύ γνωστά. Μια σελίδα του  fb  με το όνομα  "γέρων Παστίτσιος"  (παράφραση του "γέρων Παϊσιος")  ανέβαζε  χιουμοριστικά  (κατά την άποψη των δημιουργών της σελίδας αλλά και των υποστηρικτών της) κείμενα και εικόνες που  διακωμωδούσαν τον πεθαμένο μοναχό αλλά και την εκκλησία-θρησκεία γενικότερα.Χαρακτηριστικά αναφέρω το φωτομοντάζ της φωτογραφίας του μοναχού όπου το πρόσωπο του έχει αντικατασταθεί  από ένα παστίτσιο (!)  αλλά και μια άλλη φωτογραφία που θυμίζει την Παναγία να κρατά το Χριστό μόνο που κι εδώ έχει γίνει  αλλαγή των προσώπων με αυτά κάποιων περίεργων ερπετοειδών-φανταστικών πλασμάτων  για να το θέσω όσο πιο απλά μπορώ.Ο ιδρυτής της σελίδας συνελήφθη ενώ η σελίδα έκλεισε αφού το facebook  δέχτηκε πάνω από 10.000 διαμαρτυρίες για την συγκεκριμένη σελίδα από ανθρώπους που θίχτηκε το θρησκευτικό τους αίσθημα.

           Πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για σάτιρα  και για καταπάτηση της ελευθερίας έκφρασης. Η σάτιρα όμως έχει να κάνει με  τον χλευασμό και την διακωμώδηση αρνητικών  στοιχείων του αντικειμένου της.  Επίσης η σάτιρα όταν στοχεύει  μεμονωμένα πρόσωπα που δεν εκπροσωπούν επίσημα έναν θεσμό και που δεν  προκαλούν με τη δημόσια ζωή τους, αρχίζει και προσεγγίζει επικίνδυνα τα όρια της προσωπικής επίθεσης. Για παράδειγμα αν εγώ είχα έναν γείτονα που δεν τον συμπαθώ και έκανα σελίδα στο  fb  δημοσιεύοντας αλλοιωμένες φωτογραφίες του  αλλά και κείμενα κλπ που τον διακωμωδούν  δεν θα ήταν λογικό ο άνθρωπος να μου κάνει μήνυση και να  συλληφθώ;

Ο μοναχός Παϊσιος ήταν ένας  παππούς  κάπου στο Άγιο Όρος που ποτέ δε θέλησε  να γίνει διάσημος και που σύμφωνα με μαρτυρίες αρκετών ανθρώπων (όπως φάνηκε σίγουρα περισσότερων από αυτών που τον εχθρεύονταν)  έκανε το καλό στους συνανθρώπους του. Δεν νομίζω ότι  είναι εύκολο να βρει κανείς αρνητικά στοιχεία  στη συμπεριφορά ενός ανθρώπου που κοντεύει να αγιοποιηθεί από την εκκλησία.-Ακόμα και για κάποιον που δεν πιστεύει στην εκκλησία το γεγονός ότι ένας απλός άνθρωπος-σχεδόν σύγχρονος μας προτείνεται για αγιοποίηση αντικειμενικά λέει κάτι για τον χαρακτήρα του και το ποιόν του. Δεν κάνεις άγιο ή όσιο κάποιον που ξέρεις ότι θα σε εκθέσει!-  Επομένως όλο το χιούμορ που γίνεται  για τον Παϊσιο δεν βασίζεται σε κάτι που όντως  πρέπει να χλευάζεται. Εκτός αν πρέπει να χλευάζεται και να σατιρίζεται κάποιος επειδή είναι πιστός στην θρησκεία του και κάνει καλές πράξεις. Επιπλέον δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι  πέρα όλων των παραπάνω ο μοναχός  Παϊσιος είναι  πλέον νεκρός. Γιατί να σατιρίζεις έναν νεκρό άνθρωπο; Είναι δίκαιο; Είναι έντιμο;

         Επιπλέον η σάτιρα πρέπει να γίνεται με σκοπό να αναδείξει αρνητικά στοιχεία ώστε  μέσω του γέλιου  οι άνθρωποι να διαπιστώσουν τι είναι  αυτό που χλευάζεται και να αποφύγουν  να πράξουν τις ίδιες λανθασμένες ενέργειες. Ακόμα και στα απλά (απλοϊκά) θέματα σάτιρας  αυτό είναι προφανές: Δεν διακωμωδούμε/σατιρίζουμε κάποιον επειδή είναι χοντρός αλλά επειδή είναι λαίμαργος. (αν δηλαδή κάποιος ήταν χοντρός  επειδή είναι άρρωστος, θα ήταν αγένεια να τον σατιρίσουμε και επιπλέον δεν θα είχε νόημα εκτός αν θέλαμε μόνο να βγάλουμε κακία. Η σάτιρα έχει πάντα αυτόν τον διδακτικό σκοπό -ακόμα και οι Αριστοφανικές κωμωδίες  παρόλο που περιέχουν δυνατό υβρεολόγιο έχουν διδακτικό σκοπό, σατιρίζουν καταστάσεις και προβλήματα συμπεριφοράς βασισμένες σε πραγματικά γεγονότα και την πολιτική κατάσταση της εποχής τους.Για αυτό άλλωστε και είναι διαχρονικές και όχι για τις όποιες βωμολοχίες τους- Αν η σάτιρα δεν βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα ή έστω αμφισβητήσιμα τότε  αποτελεί συκοφαντία και κοροϊδία. Όταν βλέπει κανείς να σατιρίζεται κάποιος  (και μάλιστα έντονα) τότε δικαίως υποθέτει ότι ο σατιριζόμενος κάπου σφάλλει, ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτόν και έτσι αποκτά μια αρνητική εικόνα γι αυτόν.

            Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι η σελίδα αυτή  δεν "σατίριζε" το γέροντα αλλά γενικά την θρησκοληψία αλλά και την θρησκεία γενικότερα. Βέβαια από τις φωτογραφίες και τον τίτλο της άλλο φαίνεται. 'Οπως και να έχει,  το να βάζεις την θρησκοληψία στην ίδια μοίρα με την θρησκεία είναι όμως επίσης άδικο. Η θρησκοληψία όπως κάθε υπερβολική κατάσταση είναι όντως αρνητικό στοιχείο και πρέπει να χλευάζεται. Η θρησκεία από την άλλη  είναι κάτι που αφορά την προσωπική πίστη του καθενός και την ελευθερία του να την εκφράζει.-Σε μια κοινωνία όπου η θρησκεία χλευάζεται παντού θα ήταν δύσκολο για κάποιον να δηλώνει ανοιχτά ότι είναι θρήσκος. Φανταστείτε σήμερα έναν νέο άνθρωπο που θα δήλωνε στην παρέα του ότι κάθε Κυριακή πχ πάει εκκλησία. Δεν θα υπήρχε λίγο ή πολύ μια περίεργη αντίδραση? Κοροϊδευοντας/σατιρίζοντας το γεγονός ότι κάποιος πιστεύει σε μια θρησκεία  ουσιαστικά κάνεις  μια "πλάγια " επίθεση στην ελευθερία έκφρασης της πίστης του. Αν κάποιος έχει διαφορετική γνώμη μπορεί να εκφράσει τη δική του όχι όμως να κοροϊδεύει τη γνώμη του άλλου, τουλάχιστον σε δημόσια θέα. Επιπλέον το να χλευάζεις άτομα για την πίστη τους τη στιγμή που γνωρίζεις ότι η διδασκαλία της πίστης τους , τους απαγορεύει να αντιδράσουν βίαια ή να αντιδράσουν δημιουργώντας μια αντίστοιχη σελίδα για την δική σου πίστη   είναι άνανδρο.

              Τώρα  αν η σελίδα ήθελε να χλευάσει μόνο την θρησκοληψία και όχι την θρησκευτική πίστη/ευλάβεια, είναι  αρκετά περίεργη  η επιλογή της να επικεντρωθεί σε έναν άξιο κατά γενική ομολογία εκπρόσωπο της εκκλησίας. Θα ήταν απόλυτα αποδεκτό μια τέτοια σελίδα να  σατιρίζει με αιχμή του δόρατος πχ έναν ιερωμένο που καταδικάστηκε σε φυλάκιση. Αν όμως είχε κάποιος πρόσβαση στην σελίδα αυτή  (έχει κλείσει πλέον) αλλά και στις πολλές που ξεφύτρωσαν ως αντίδραση   εύκολα θα διαπιστώσει ότι οι σελίδες αυτές στρέφονται κατά της πίστης γενικότερα. Σε πολλές εικόνες θα έβλεπε ότι  διακωμωδούνται ακόμα και ιερά σύμβολα και πρόσωπα της εκκλησίας ακόμα και ο ίδιος ο Χριστός. 

               Σατιρίζοντας λοιπόν το γεγονός ότι κάποιος θέλει να πιστεύει κάτι στην ουσία δεν σατιρίζεις αλλά κοροϊδεύεις. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στα πνευματικά θέματα και στα πιστεύω του καθενός πρέπει να υπάρχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία  και ένας αμοιβαίος σεβασμός - δεν είναι όλες οι έννοιες ίσιωμα!  Όταν λοιπόν σατιρίζεις άδικα κοροϊδεύεις  δηλαδή βλασφημάς.Και η ελληνική νομοθεσία προβλέπει ποινή για την βλασφημία των θείων. Επομένως στην περίπτωση αυτή το κράτος λειτούργησε σύννομα. Το να λέμε "μόνο σε αυτή την περίπτωση λειτούργησε  σύννομα το κράτος",  δεν έχει σχέση με το θέμα του αν ήταν σωστό να συλληφθεί ο ιδρυτής της σελίδας ή όχι. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία το κράτος πρέπει πάντα να λειτουργεί σύννομα και σίγουρα δεν πρέπει να το κατηγορούμε σε οποιαδήποτε περίπτωση το κάνει αλλά μόνο όταν ΔΕΝ το κάνει.