Ηθική και νομιμότητα

http://www.innerwork.gr/koin_bin/ithiki.htm

       Η ηθική είναι ένα σύνολο κανόνων συμπεριφοράς  που πρέπει να ακολουθεί ο άνθρωπος  ώστε να ζει  ενάρετα. Όταν ένας άνθρωπος είναι ηθικός  πρέπει να αποφεύγει κάθε είδους συμπεριφορά που βλάπτει άμεσα ή έμμεσα τους συνανθρώπους του. 'Ομως είναι η ηθική πραγματικά απαραίτητη;

Πρέπει να είμαστε ηθικοί απλά για να ζούμε αρμονικά με τους άλλους;

        Πρέπει να πούμε ότι η ηθική είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Όλοι έχουμε έναν κώδικα ηθικής άλλοι περισσότερο και  άλλοι λιγότερο αναπτυγμένο. Τα ζώα  αντιθέτως δεν έχουν ηθική. Πάρα την τάση πολλών  ανθρώπων να αποδίδουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε πολλές ενέργειες των ζώων  η αλήθεια είναι πως τα ζώα απλά ακολουθούν τα ένστικτα τους αδιαφορώντας παντελώς για αυτό που εμείς λέμε "καλό" και "κακό". Είναι  γνωστό το  παράδειγμα του γάτου (και κατ'επέκτασιν όλων των αιλουροειδών) οι οποίοι δεν διστάζουν να σκοτώσουν τα μικρά του θηλυκού  ώστε να το φέρουν το συντομότερο δυνατόν σε αναπαραγωγική περίοδο, ώστε να ικανοποιήσει το ένστικτο της παραγωγής. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει  συχνότερα όταν τα μικρά ανήκουν σε άλλο "πατέρα"  αλλά γενικά σπάνια θα δει κανείς έναν γάτο δίπλα σε μια γάτα και τα μικρά της! Ομοίως τα ζώα ενός κοπαδιού θα αδιαφορήσουν για τον πληγωμένο σύντροφο τους και δεν θα κάνουν καμιά ουσιαστική προσπάθεια να τον βοηθήσουν αν αυτός πέσει θύμα σαρκοβόρων ζώων.Αυτά και πολλά  άλλα παραδείγματα  οδηγούν στο συμπέρασμα   ότι  ηθική λοιπόν χρειάζεται την μοναδικά ανεπτυγμένη ευφυΐα του ανθρώπου για να υπάρχει. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που μπορεί να δείξει αυτοθυσία ακόμα  και για μη οικεία του πρόσωπα ακόμα και για εντελώς ξένα.

        Ο πρώτος φορέας της ηθικής ήταν η θρησκεία. Σε κάποια χρονική στιγμή και για κάποιο άγνωστο λόγο οι πρωτόγονοι άνθρωποι  σταμάτησαν να κανιβαλίζουν τους νεκρούς τους ή να τους παρατάνε να σαπίζουν και άρχισαν να τους θάβουν και να δείχνουν μια φροντίδα για αυτούς. Η ταφή σχετίζεται με τη θρησκεία (μεταθανάτια ζωή) και  ήταν οι θρησκείες που πρώτες κωδικοποίησαν  κανόνες ηθικής. Αν και πολλοί θεωρούν ότι  οι θρησκείες  καλλιεργούν στον άνθρωπο τη σκέψη ότι πρέπει να είναι ηθικοί επειδή έτσι θα έχουν κέρδος στη μεταθανάτια ζωή, ταυτίζοντας έτσι την έννοια της ηθικής με το συμφέρον ο ισχυρισμός αυτός είναι λάθος. Οι θρησκείες καλούν τον άνθρωπο να ζήσει ηθικά ώστε να γίνει μέτοχος του θείου και να αναβαθμιστεί σαν οντότητα. Η κόλαση και η τιμωρία για τις θρησκείες  είναι τα φυσικά επακόλουθα της απομάκρυνσης του ανθρώπου από τον Θεό. Ουσιαστικά δηλαδή για τις θρησκείες η ηθική είναι ο φυσικός τρόπος ζωής του ανθρώπου. Αρνούμενος να ακολουθήσει την ηθική ο άνθρωπος αντιμετωπίζει προβλήματα που πηγάζουν από αυτήν του την απόφαση και όχι επειδή ένας εκδικητικός Θεός αποφάσισε να τον τιμωρήσει. 

              Τα προβλήματα από την έλλειψη ηθικής σε μια κοινωνία είναι προφανή. Οι άνθρωποι έρμαια των ενστίκτων τους θα χρησιμοποιούσαν οποιοδήποτε μέσο για να τα ικανοποιήσουν -όπως ακριβώς κάνουν και τα ζώα-  η κλοπή, ο φόνος κ.α.  θα ήταν θεμιτά, θα επικρατούσε το δίκιο του ισχυρότερου και η κοινωνία θα κατέρρεε. Ακόμα και μόνος του όμως να ζούσε ένας άνθρωπος. η τυφλή υπακοή στα ένστικτά του θα τον καθιστούσε  ευάλωτο αφού η συμπεριφορά του θα ήταν παρορμητική και εγωιστική. Για παράδειγμα χωρίς εγκράτεια. η οποία είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της ηθικής  ο άνθρωπος θα  κατανάλωνε τεράστιες  ποσότητες τροφής που τελικά θα έβλαπταν αντί να ωφελήσουν την υγεία του, δεν θα ικανοποιούνταν με όσα έχει αλλά διαρκώς θα επιθυμούσε περισσότερα και θα ζούσε με το άγχος και την νευρικότητα των συνεχώς ανεκπλήρωτων επιθυμιών του, χωρίς αυτοσυγκράτηση θα εκτίθενται πιο συχνά σε κινδύνους  κ.ο.κ.  Έτσι προκύπτει ότι η ηθική είναι απαραίτητη για τον άνθρωπο ως τρόπος ζωής αφού συνδέεται άμεσα με αυτόν είτε αυτός ζει σε μια κοινωνία είτε όχι.

         Ένα μεγάλο ερώτημα σχετικά με την ηθική είναι κατά πόσο αυτή είναι μετρήσιμη. Είναι δηλαδή πιο ηθικός ένας που πχ  βοηθάει   ανθρώπους  από έναν που βοηθάει αδέσποτα ζώα; Μπορεί να θεωρηθεί ηθικό  το να κάνεις κακό σε λίγους προκειμένου να βοηθήσεις πολλούς; Προσωπικά πιστεύω  πως η ηθική είναι θέμα πράξεων αλλά και δυνατοτήτων και προθέσεων. Ασφαλώς κάποιες πράξεις είναι πιο ωφέλιμες από άλλες αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι και πιο ηθικές.Η ωφέλεια είναι μετρήσιμη αλλά η ηθική έχει να κάνει με τον χαρακτήρα του ανθρώπου . Για παράδειγμα κάποιος μπορεί να μην έχει την οικονομική  δυνατότητα να βοηθήσει ουσιαστικά άλλους ανθρώπους και για αυτό να δείχνει την καλοσύνη του στα ζώα. Αν βέβαια είναι επιλογή του να βοηθά μόνο ζώα επειδή μισεί τους ανθρώπους τότε ασφαλώς η ηθική του αμφισβητείται  καθώς βοηθά για να ωφελήσει μόνο τον εαυτό του (αισθανόμενος καλά), έχει δηλαδή ιδιοτελή κίνητρα.Όταν λοιπόν η ψυχή του ανθρώπου έχει καλές προθέσεις και περνάει και στις αντίστοιχες πράξεις που είναι σε θέση να κάνει,  δεν μπορούμε να μιλάμε για μετρήσιμη ηθική .Για αυτόν τον λόγο πιστεύω δεν ισχύει και το δίλημμα  του να κάνει κάποιος κακό σε λίγους για να ωφελήσει πολλούς. Η ηθική δεν έχει ποσοτικό χαρακτήρα  είτε σώσουμε 5 είτε σώσουμε 2 ανθρώπους είμαστε ηθικά το ίδιο -εφ'όσον βέβαια δεν μας οδήγησαν ιδιοτελή κίνητρα-.Η μόνη περίπτωση που μπορούμε να θυσιάσουμε λίγους για να σώσουμε πολλούς είναι η περίπτωση της αυτοθυσίας όπου εκεί πλέον το άτομο αποδεικνύει απόλυτα την αγνότητα των προθέσεων του  αλλά και υπερβαίνει όλα του τα ένστικτα- μια απόλυτα ηθική πράξη σε αντίθεση με το να λιποψυχήσει κάποιος και να σκεφτεί ότι πρέπει να σώσει τη δική του και μόνο ζωή- Εκεί το 1 αντί για 5 όντως δεν είναι ηθικό!

            Πολλοί υποστηρίζουν πως η ηθική ως ένα βαθμό καθορίζεται από την κοινωνία. Ουσιαστικά όμως μιλάνε για πράξεις και εκεί βρίσκεται το νόημα του θέματος. Ένα παράδειγμα: το να περπατάς γυμνός είναι απόλυτα ηθικό αν είσαι σε μια άγρια φυλή του Αμαζονίου ενώ θεωρείται ως ένα βαθμό ανήθικο σε μια σύγχρονη κοινωνία. Είναι όντως η ίδια πράξη αλλά η μια κοινωνία έχει μάθει να θεωρεί τη γύμνια σεξουαλικά προκλητική .Έτσι υπονοείται ότι όντας γυμνός κάποιος/κάποια βάζει σε πειρασμό τους γύρω του  δημιουργώντας έτσι προβλήματα -Γιατί κάποιοι μπορούν να συγκρατηθούν και κάποιοι άλλοι πάλι όχι είναι ζήτημα που αφορά την συγκράτηση ενστίκτων - Επομένως  η ηθική ουσιαστικά δεν απαγορεύει το "να περπατάς γυμνός στον δρόμο"  αλλά το να βάζεις σε πειρασμό τους συνανθρώπους σου σε σημείο που να πρέπει να προσπαθήσουν έντονα να συγκρατηθούν.

             Βέβαια κάποιος θα μπορούσε να πει ότι αυτό είναι υποκειμενικό  : "Γιατί να θεωρούμε ότι κάποιος μπαίνει αναγκαστικά  σε πειρασμό βλέποντας κάποιον του αντίθετου φύλου γυμνό;- στην τελική μπορεί να μην είναι ο τύπος του! "(πάντα ακόμα και σε προφανή πράγματα θα υπάρξουν αντιρρήσεις!) Εδώ είναι που παίζει ρόλο ο παράγοντας του νόμου και της κοινωνίας.Ίσως να μην βάζεις του πάντες σε πειρασμό αλλά σίγουρα ένα υπολογίσιμο μέρος τους βάζεις Η κοινωνία στηρίζεται στις ισορροπίες που απαιτεί η αρμονική συνύπαρξη των μελών της.

Πολλά πράγματα μπορούν να μετρηθούν/εκτιμηθούν επιστημονικά  και να βγει ένα συμπέρασμα που θα αφορά την πλειοψηφία της αντίδρασης του κοινωνικού συνόλου απέναντι σε συγκεκριμένα πράγματα. Η νομοθεσία περί ηθικής της κοινωνίας γίνεται με βάση αυτά τα γενικευμένα συμπεράσματα που σίγουρα δεν ισχύουν πάντα  αλλά αφορούν ζητήματα που θα είχαν άσχημες επιπτώσεις σε περίπτωση που κάτι πήγαινε στραβά. Έτσι μπορεί κάποιοι  να γελάσουμε με το θέαμα μιας γυμνής γυναίκας στο δρόμο που δεν μας αρέσει (ή και να αηδιάσουμε :) )  κάποιος άλλος όμως μπορεί να της επιτεθεί σεξουαλικά επειδή έμμεσα τον προκάλεσε. Ο νόμος οφείλει να προστατεύσει τον πολίτη σε κάθε περίπτωση και να του απαγορεύσει να προβεί σε πράξεις που μπορεί να αποβούν επικίνδυνες για τον εαυτό του ή τους γύρω του. Ουσιαστικά ο νόμος είναι μια  έκφραση της ηθικής που οφείλει να λαμβάνει υπόψιν του και τις πιο ακραίες περιπτώσεις. Έτσι προκύπτει ότι ο νόμος διαφοροποιείται από την ηθική  καθώς είναι αναγκασμένος να γενικεύσει καταστάσεις.Βέβαια για να καλυφθεί ο νόμος αφήνει πάντα το περιθώριο της ερμηνείας του από το δικαστήριο. Ο νόμος όντως δεν ταυτίζεται με την ηθική καθώς μελετά  πράξεις και όχι προθέσεις καθώς τις τελευταίες δεν είναι σε θέση να τις ξέρει. Επομένως ότι είναι νόμιμο δεν είναι και ηθικό απαραίτητα!